Dünyanın bir çok ülkesinde gözlenen önemli viral bir hastalıktır. İngiltere
ve iskandinav ülkelerinde eradike edilmiştir. Avusturalya ve Yeni Zellanda´da
(ada oldukları için) hiç gözlenmemiştir. Hastalığın yayılmasında yabani
hayvanlar rol oynadığı için kuduzun eradikasyonu çok zordur. Tilki, kurt, çakal,
sırtlan gibi yabani hayvanların ısırmasıyla virüs köpeklere bulaşır. Virüs
taşıyıcısı vampir yarasalardır. Bu yarasalar kuduza yakalanmaksızın etkeni taşır
ve diğer hayvanları ısırarak virüsü onlara bulaştırır.Vampir yarasaların
yurdumuzda olmadığı bilinmektedir. Bu yarasaların Güney Amerika´da varolduğu
bildirilmektedir. Enfeksiyonun oluşabilmesi için virüsün yaraya bulaşması
gerekmektedir.
Bu tür bir enfeksiyon kuduz bir köpeğin ısırması ile oluşmaktadır. Taze bir
yaranın enfekte hayvanın salyası ile bulaşması daha az tehlikelidir. Virüs
buradan sinir kılıfları yolu ile beyine, beyinciğe ulaşmaktadır. Ayrıca tükürük
bezlerine gider. Sütte de virüs bulunabilir.
Virüsün sokak ve fix tipi bulunmaktadır. Sokak virüsü genellikle köpeklerde
bulunan tipidir.Bu virüs bünyesinde lipid ihtiva ettiğinden lipid eriticilere karşı hassastır.
1/500 oranındaki amonyum bileşikleri, %1´lik sabun solüsyonu, %45-70´lik alkol,
%5-7´lik iyot solüsyonları (tentürdiyot gibi) virüsü bir dakika içinde öldürür.
Ultraviole ışınına karşı hassastır. 5 dakika ultraviole ışınına maruz kalan
virüs, hastalık yapma özelliğini kaybeder. Güneş ışığı kuduz virüsünü 48 saatte
inaktif hale getirir.
Değişken bir inkubasyon periyodu sonrası hastalık oluşmaktadır. Kuduz
belirtilerinin ortaya çıkması, vahşi hayvan tarafından ısırılan köpekte,
değişken bir süre almaktadır. Ancak, kuduz hastalığına yakalan bir köpek en çok
10 gün içinde ölmektedir. Yani, kuduz bir hayvan tarafından ısırılmış bir köpek,
virüs beyne ve salyaya bulaşıncaya kadar, insan ve diğer hayvanlar için
tehlikeli değildir.
Kuduz virüsü, beyinde iltihabi bir lezyon yapar. Bu dönemde köpek kendisini
kontrol edemez, klinik belirtiler başlar. Su içmekten korkar çünkü çene felci ve
yutak felci oluşur. Bu nedenle salyalar ağızdan akar. Su içerken akciğerine
kaçabilir ve boğulma tehlikesi yaşar. Işıktan çekinir, kendini kontrol edemediği
için korkudan her şeye saldırır.
Kuduz tanısı bu bulgulara göre yapılırsa da kesin teşhis için hayvan öldükten
sonra beyin, beyincik incelenir. Beyinde ganglion hücrelerinde negri cisimciği
(sitoplazma) içinde görülerek kesin teşhis yapılabilir. Ayrıca fluoresan antikor
tekniği, seller metodu ve fare deneyleri uygulamaları da yapılır. Semptomlar
köpek gençlik hastalığı gibi hastalıklarla karıştırılabilir. Hastalığın her
döneminde beyinde iltihabi durum olduğu halde negri cisimciği görülmeyebilir. Bu
nedenle beyin iltihabı var ise kuduz şüpheli veya viral encephalitis deyimleri
kullanılabilir.
Bir insanı ısıran köpek yasalar gereği (3285 sayılı yasaya bağlı yönetmeliğin
119. maddenin fıkraları) yerel yönetimlerce 14 gün müşahede altına alınmalıdır.
Bu gün sonunda köpek ölmezse ve yukarıdaki belirtiler gözlenmiyorsa köpek kuduz
değildir ve serbest bırakılır. Ancak her ihtimale karşı ısırılan kişi mutlaka
aşıya gönderilmelidir. Bu, insan sağlığı açısından çok önemlidir ve ihmale
gelmez. Aşı, en kısa süreler içinde yapılmalıdır. Köpek bu süreler içinde
ölmezse aşı kesilebilir.
Kuduz kesinleşmiş veya kuduz şüpheli bir hayvan tarafından ısırılan bir insanda
yapılması gerekenler:
• Isırık yarasının beyne yakınlığı, virüsün beyne ulaşması açısından önemlidir.
Yara, beyin bölgesine yakın ise en kısa sürede hekime başvurulmalıdır. Diğer
bölge ısırıklarında bu süre 0-36, en fazla 72 saat içinde olmalıdır.
• Sağlam derinin yalanması önemli değildir. Ellerin derhal sabunlu su ile
yıkanması gereklidir.
• Elde yara varsa derhal sabun ile temizlenmelidir.
• Derin yaralara bulaşmış kuduz hayvanın salyası görülüyor ise derhal pasif
bağışıklık için yara içi serum ve kas içi aşı önlemi de alınmalıdır.
• Çıplak deride, derinin sıyrılmasıyla olan kanamalı ısırıklarda yara sabunlu su
ile temizlenir, dezenfektan, tentürdiyot sürülür, serum ve aşı programı
uygulanır.
Kuduz hakkında önemli bilgiler:
1. Köpekler kuduz virüsünün taşıyıcısı değildir. Köpek, bir kuduz hayvan
tarafından ısırıldığı zaman kuduza yakalanır. Eğer köpek aşılı ise korunabilir.
Isırılınca hemen aşısı yapılır ve yara dezenfekte edilecek olursa, köpek de
müşahade altına alınırsa, kurtulabilir.
2. Sağlam bir köpekte kuduz virüsü kesinlikle bulunmaz.
3. Kuduz virüsü (köpek kuduz bir hayvan tarafından ısırıldıktan sonra) köpeğin
beynine ulaştığı zaman beyin iltihabı gelişir. Ayrıca kuduz virüsü tükürük
bezine gelirse salyada da kuduz virüsü bulunur. Bu dönemde köpek insanı
ısırırsa, salya ile virüsü ısırık yerine bırakır. Kuduz köpek, ne sahibini ne de
yanına yaklaşan kişileri tanır. Saldırgan olur. Köpekte kuduz hastalığının
klinik belirtileri köpek gençlik hastalığı ile karıştılır.
4. Bu nedenle her köpekte kuduz virüsü bulunur, taşıyıcıdır demek yanlıştır.
5. Isıran köpek kuduz değilse 10 günlük müşahade sonrası serbest bırakılmalıdır,
ve ısırılan insana yapılan aşı kesilmelidir. Çünkü kuduza yakalanmış bir köpek 3
günde, en çok 10 günde ölecektir. Ölmez ise kuduz değildir.
Kuduz Türkiye´de her zaman vardı. 27 İkinci teşrin 1935 günlü 7 Gün
Dergisinin kapak konusu: Kuduz Tehlikesi. Haberi yazan Ensari Bülent Bey, "1890
yılında Şehremini Operatörü Cemil Paşa, İstanbul´da ne kadar köpek var ise
Hayırsız Ada´ya sürmüş.
O zamanki Kuduz Hastanesi Başhekimi Bakteriyolog Dr. Zekai Muammer, "Bundan
önceki yıllarda İstanbul´da 80.000 köpek olduğu zaman insanlarda 700 vakası
vardı. 1923´ten beri 1000 aşağı düşmüyor. 1932´de 2018 kişi, 1934´te 1819 kişi
kuduz için başvurmuş. Son on yılda İstanbul´da 17257 kişi tedaviye alınmış,
uzaktan gelen tedaviye geç başlayan 94 kişi kudurmuştur." diyor ve ilave ediyor:
"Bu illetten kurtulmak için Japonya ve İngiltere ne yapmış ise biz de onu
yapmalıyız." Ensari Bey, yazının sonunu köpeklere katliam ile bitirmiş.
Yıl 1935, yıl 2000. Katliamın olayı çözmediği ortada. Öyleyse önerilen çağdaş
modelleri bugüne kadar uygulamayan sorumlular nerede?
Pendik Vet. Kont. Araş. Ens. raporlarına göre (bu kurum kuduz teşhisinde en
önemli ve uzman kuruluştur) 1990´da %82,
1995´te %81,
1997´de 198 şüpheli köpekte %77,
1998´de 194 şüpheli köpekte %82,
1999 şüpheli 300 köpekte %82
oranında kuduz müspet çıkmıştır.
Her yıl İstanbul´da ısırılan insan sayısı 20.000 dolaylarındadır. Geçtiğimiz
yıllarda da kuduzdan ihmalkarlık sonucu insan ölümleri olmuştur. Sağlık
Bakanlığı verilerine göre son 10 yılda 12 insan kuduzdan ölmüştür. Bu yıl da 3
ölüm olmuştur.
Dünyada kuduz hastalığının durumu nedir?
Kuduz, dünyanın birçok bölgesinde insanlar için tehlike olmaya devam
etmektedir. Her yıl yaklaşık 80 ülkede kuduz nedeniyle 40.000´den fazla insan
ölmektedir. Dört milyon kişi şüpheli ısırık nedeniyle tedavi görmektedir. Kuduz
hastalığından oluşan ölümlerin çoğu Afrika´nın bazı kesimleri, Asya ve Güney
Amerika´da meydana gelmektedir. Avrupa bölgesinde ise sadece Türkiye´de ölümler
görülmektedir.
Ülkemiz gibi evcil hayvan kuduzunun tam olarak kontrol edilmediği bölgelerde,
bildirilen insan kuduz vakalarının %90´ında köpeklerin sorumlu olduğu
bildirilmektedir.
Evcil hayvan kuduzunun kontrol altına alındığı Kanada, Amerika ve birçok Avrupa
ülkesinde ise köpeklerin insan kuduzu vakalarının %5´inden sorumlu olduğu
görülmüştür.
Diğer evcil hayvanlar kedi, sığır, at ve diğer çiftlik hayvanları, dünyada
bildirilen diğer kuduz vakalarının %5-10´undan sorumludur.
Avrupa´da 1998´de Dünya Sağlık Teşkilatı´na 2313 evcil hayvan kuduzu
bildirilmiştir. Köpeklerdeki kuduz olayı Rusya Federasyonu´nda 473, Polonya´da
35, Türkiye´de 104, Macaristan´da 23, Hırvatistan´da 15, Slovak Cumhuriyeti´nde
28, Litvanya 11 vd. gibi Avrupa ülkelerinde gözlenmiştir. 1999 yılında ise Rusya
314, Türkiye 66, Polonya 18, Macaristan 12, Slovak Cumhuriyeti 13, Litvanya 3,
Moldova 11 vd. şeklindedir.
Görüldüğü gibi daha çok, eski Doğu Bloku ülkelerinde köpek kuduzu olayları
gözlenmektedir. Dünya Sağlık Teşkilatı verilerine göre bu ülkeler ile birlikte
Almanya´nın da içinde bulunduğu ülkelerde vahşi hayvan kuduzu bildirilmiştir.
Türkiye, vahşi hayvan kuduzu yönünde bir bildirimde bulunmamıştır. Ancak Dünya
Sağlık Teşkilatı (WHO), köpek kuduz olayının Avrupa ülkelerine bildirimini
zorunlu kılmamaktadır. Bu durumun önemli bir faktör olduğunu düşünebiliriz. Yani
gelişmiş bu ülkelerde köpek kuduzu çıkıyor olabilir (Bilhassa çoban ve kırsal
alan köpeklerinde) ancak bildirilmediğini düşünebiliriz. Yani vahşi hayvan
kuduzu var ise kırsal alandaki köpeklerde de olabilir.
(*Yukarıdaki bilgiler İstanbul Veteriner Hekimler Odası tarafından sağlanmıştır.)
Konu: KUDUZ HASTALIĞI 
